Gazalkar - Marathi Gazals Collection

“उत्सवाची कोणत्याही शान वाढवते गझल

उर्दू घ्या वा घ्या मराठी, छान बागडते गझल”

‘गझलकार’ हा श्रीकृष्ण राऊत यांचा मराठी गझलांचा ब्लॉग. या ब्लॉगचा ‘सीमोल्लंघन २०२०’ हा वार्षिकांक प्रत्येक गझल रसिकानं नक्की वाचण्यासारखा आहे. सुरेशकुमार वैराळकर, श्रीकृष्ण राऊत, अमोल शिरसाट यांनी संपादित केलेल्या या अंकामधे महाराष्ट्रभरातल्या १५७ मराठी गझलकारांच्या गझला आणि गझलविषयक काही लेखांचा समावेश आहे. या अंकातल्या मला आवडलेल्या काही गोष्टींचा उल्लेख इथं करतोय.

सुरेशकुमार वैराळकर यांनी लिहिलेला ‘आँख में पानी रखो, होटों पे चिंगारी रख्खो…’ हा संपादकीय लेख. राहत इंदौरी साहेबांचे काही महत्त्वाचे शेर यामधे वाचायला मिळतात. गझल-वाचनाचा ‘मूड’ सेट करणारा हा लेख आहे.

‘फिर संसद में हंगामा’ या प्रकाश पुरोहित यांच्या दीर्घ गझलेवर श्याम पारसकर यांची टिप्पणी आणि यातले काही शेर जरूर वाचण्यासारखे. उदाहरणादाखल -

अपने रिश्तेदार बहुत… रिश्तों का विस्तार बहुत

वैसे तो है यार बहुत… मतलब के दो चार बहुत

अमित वाघ यांची आवडलेली गझल -

मीच यावे का तुझ्या दारी विठोबा

तूच ये आता तुझी बारी विठोबा

स्वाती शुक्ल यांची आवडलेली गझल -

प्रेमामध्ये डुबलो आपण

नंतर मग गुदमरलो आपण

याच गझलेचा शेवटचा शेर -

बरेच झाले भांडण झाले

आता दोघे सुटलो आपण

क्या बात है… बहोत खूब!

स्वाती शुक्ल यांचीच दुसरी गझल -

पुन्हा बघ फोडला आहे जुन्या वादास फाटा तू

विषय साधाच होता पण किती गंभीर केला तू

या गझलेतला एक ‘कन्टेम्पररी’ शेर फारच आवडला -

कधीचा ड्राफ्ट मधला हा जुना मेसेज आहे की

“घरी मी एकटी आहे जरा येऊन जा ना तू”

कालीदास चावडेकर यांची आवडलेली ‘हझल’ -

हवेवर स्वार झालो मी, हिला सोडून आल्यावर

सुखाने ठार झालो मी, हिला सोडून आल्यावर

या हझलेतले सगळेच शेर भन्नाट आहेत. नक्की वाचावी अशी ही रचना.

शेख गनी यांची आवडलेली गझल -

पैशाविना बिचारी बेजार फार होती

लाचार जिंदगानी नुसती भिकार होती

याच गझलेतले दोन उत्तम शेर -

मी शिकविले ज्यांना पक्ष्यास हेरण्याचे

त्यांनीच आज माझी केली शिकार होती

आणि

पोटामुळे जरासा बदनाम काय झालो

म्हणतात लोक माझी आदत टुकार होती

या आणि बाकीच्या गझलकारांच्या गझला आवर्जून वाचाव्या अशाच आहेत. इथं फक्त उदाहरणादाखल काही उत्तम शेरांचा उल्लेख केलाय. हा संपूर्ण अंक http://gazalakar20.blogspot.com या लिंकवर जाऊन वाचता येईल.

नक्की वाचा आणि बाकीच्या गझलप्रेमींनासुद्धा कळवा.

- मंदार शिंदे

२७/१०/२०२०

9822401246

shindemandar@yahoo.com

Gazalkar - Marathi Gazals Collection

To Asha Bhosale...

A beautiful poem dedicated to the great singer Asha Bhosale.

Penned by - Ushakumari

Handwriting - Mandar Shinde

To Asha Bhosale...

Evadhe Lakshat Theva (Ghazal by Vinda Karandikar)

"एवढे लक्षात ठेवा" (गजल)

- विंदा करंदीकर

Evadhe Lakshat Theva (Ghazal by Vinda Karandikar)

गझल... - सुधीर इनामदार

(Click on image to read)

गझल... - सुधीर इनामदार

आज-कल याद कुछ और रहता नहीं

इश्क के मैंने कितने फसाने सुने
हुस्‍न के कितने किस्से कितने पुराने सुने
ऐसा लगता है फिर इस तरह टूट कर
प्यार हमने किया इक जमाने के बाद...
आज-कल याद कुछ और रहता नहीं
एक बस आप के याद आने के बाद...

- आनंद बक्षी

आज-कल याद कुछ और रहता नहीं

सगळीच माणसं दिसतात...

सगळीच माणसं दिसतात कशी वैतागलेली
डोकी फुटलेली अन्‌ हातात दगड घेतलेली

कणाकणात असतो म्हणे देव वसलेला
मग का इथं मशिदी तिथं मंदीरं बांधलेली

प्रत्येकाचा शेवट तर मातीत ठरलेला
मग अमरत्वाची कसली ही भूल पडलेली

काय अर्थ असल्या खोट्या जगण्याला
वर्षं नुसतीच वाया गेली की हो जगलेली

सगळीच माणसं दिसतात...

मागे

काय चूक नि काय बरोबर, हिशेब सोडला मागे
नाती-गोती भाव-भावना, अवघा व्याप सोडला मागे

माझे-माझे मला-मला, ही हावच संपत नव्हती
माझ्यासाठी काय हवे, मग हा विचार सोडला मागे

हरवू नये नि सुटू नये, याचीच कायम भीती
पंगू मनाला करणारा हरेक आधार सोडला मागे

भावनावश निर्णय घेऊन, पाळल्या जगाच्या रीती
फसविणार्‍या भावनांचा आता व्यवहार सोडला मागे

परमेश्वरावर श्रद्धा आणि भक्‍ती अपार होती
आकाराचा पण हट्ट धरणारा निराकार सोडला मागे

मागे

तुझको जो पाया...

तुझको जो पाया तो सुकून आया
अब मुझसे क्या छीनेगी दुनिया

तूने किया है जो मुझपर भरोसा
परवाह नहीं अब क्या सोचेगी दुनिया

आंखोंने तेरी जो बातें कही हैं
उनको भला क्या समझेगी दुनिया

तूने किया साथ देने का वादा
अब कैसे मुझसे जीतेगी दुनिया

तुझको जो पाया...

गुँचा कोई मेरे नाम कर दिया...

गुँचा कोई मेरे नाम कर दिया
साकी ने फिर से मेरा जाम भर दिया

तुम जैसा कोई नहीं इस जहाँ में
सुबह को तेरी जुल्फ ने शाम कर दिया

मेहफिल में बार-बार इधर देखा किये
आँखों के जझीरों को मेरे नाम कर दिया

होश बेखबर से हुये उनके बगैर
वो जो हमसे केह ना सके, दिलने केह दिया

(गुँचा = कळी; जझीरा = बेट)

- रॉकी खन्ना / मोहित चौहान

गुँचा कोई मेरे नाम कर दिया...

फिर ले आया दिल मजबूर, क्या कीजे

फिर ले आया दिल मजबूर, क्या कीजे
रास न आया, रहना दूर, क्या कीजे
दिल कह रहा, उसे मकम्मल, कर भी आओ
वो जो अधूरी सी, बात बाकी है
वो जो अधूरी सी, याद बाकी है

करते हैं हम, आज कबूल, क्या कीजे
हो गयी थी, हमसे जो भूल, क्या कीजे
दिल कह रहा, उसे मयस्सर, कर भी आओ
वो जो दबी सी, आस बाकी है
वो जो दबी सी, आंच बाकी है

किस्मत को है, यह मंजूर, क्या कीजे
मिलते रहें हम, बादस्तूर, क्या कीजे
दिल कह रहा, उसे मुसलसल, कर भी आओ
वो जो रुकी सी, राह बाकी है
वो जो रुकी सी, चाह बाकी है

(मकम्मल= पूर्ण; मयस्सर= उपलब्ध; बादस्तूर= बेकायदा; मुसलसल= अविरत/अखंड चालू)

स्वानंद किरकिरे/ सईद कादरी/ नीलेश मिश्रा
बर्फी (२०१२)

फिर ले आया दिल मजबूर, क्या कीजे

स्वप्न माझे आसवांनी बुडवले...

स्वप्न माझे आसवांनी बुडवले
निष्ठेने माझ्याच एकटे पाडले

जीवनातली तहान नाही सरली
गीत प्रेमाचे न पूर्ण जाहले

वार त्याचा हा असेल अखेरचा
आशेवर या वार सारे सोसले

नष्ट केले मी जरी माझे मला
दोघांमधले अंतर नाही संपले


(हसन कमाल यांच्या 'दिल के अरमां' या प्रसिद्ध हिंदी गाण्याचं मराठी रूपांतर)

स्वप्न माझे आसवांनी बुडवले...

हम देखेंगे

हम देखेंगे, लाज़िम है के हम भी देखेंगे
वो दिन की जिसका वादा है, जो लौहे-अज़ल पे लिखा है
हम देखेंगे

जब जुल्मो-सितम के कोहे-गरां, रुई की तरह उड़ जाएंगे
हम महकूमों के पांव तले, ये धरती धड़-धड़ धड़केगी
और अहले-हिकम के सर ऊपर, जब बिजली कड़-कड़ कड़केगी
हम देखेंगे

जब अर्ज़े-खुदा के काबे से, सब बुत उठवाए जाएंगे
हम अहले-सफा मर्दूदे-हरम, मसनद पे बिठाए जाएंगे
सब ताज उछाले जाएंगे, सब तख्त गिराए जाएंगे
हम देखेंगे

बस नाम रहेगा अल्लाह का
जो गायब भी है हाज़िर भी, जो मंज़र भी है नाज़िर भी
उठ्ठेगा अनलहक़ का नारा, जो मैं भी हूं और तुम भी हो
और राज़ करेगी खल्क़े-खुदा, जो मैं भी हूं और तुम भी हो
हम देखेंगे

- फैज़ अहमद फैज़

लाज़िम : जरुर
लौहे-अज़ल पे लिखा : विधीलिखित
कोहे-गरां : दुर्लंघ्य पर्वत / अडचणींचे डोंगर
रुई : कापूस
महकूम : क्षूद्र
अहले-हिकम : जुलमी लोक
बुत : मूर्ती / पुतळा
अर्ज़े-खुदा के काबे से : ईश्वराच्या दरबारातून
अहले-सफा : सज्जन
मर्दूदे-हरम : धर्मातून बहिष्कृत
मसनद : गादी / सत्ता
मंज़र : दृश्य
नाज़िर : बघणारा
अनलहक़ : अहंब्रह्मास्मि / मीच ईश्वर आहे
खल्क़े-खुदा : परमेश्वराची लेकरं

हम देखेंगे

खोटारड्यांच्या वस्तीत ह्या...

सांगायचे आहे मला ते सत्य मी झाकतो आहे
खोटारड्यांच्या वस्तीत ह्या चुपचाप मी राहतो आहे

दिसत असले जरी मला हे उजेडातले पाप आहे
डोळे मिटून माझ्यापुरती दिवसाला रात्र मानतो आहे

उत्तरे नसलेल्या प्रश्नांची अगणित इथे पैदास आहे
अन्‌ उत्तरे मिळतील ज्यांची प्रश्न असे मी टाळतो आहे

तर्कबुद्धी भ्रमविणारी दुनिया जणू मयसभाच आहे
आंधळ्यांच्या राज्यात दिवे का उगा मी लावतो आहे

माणसाच्या मुखवट्यामागे श्वापदेच फिरती इथे
देव कुठुनी भेटायचा इथे माणसाचीच वानवा आहे

खोटारड्यांच्या वस्तीत ह्या...

'वाहवा' - कवी म. भा. चव्हाण

आधुनिक मराठी गझलचे प्रणेते, कवी म.भा.चव्हाण यांच्या 'वाहवा' या गझला, रुबाया आणि शेरोशायरीच्या संग्रहासाठी गझलसम्राट सुरेश भट यांनी लिहिलेली प्रस्तावना -

“श्री. म. भा. चव्हाण ह्यांचा हा पहिला गझलसंग्रह! ह्या संग्रहात त्यांच्या एकूण ५२ निवडक गझला आहेत. मी स्वतः या गझला निवडलेल्या आहेत आणि त्यात वेचक तेवढेच शेर राहू दिलेले आहेत. या संग्रहाच्या निमित्ताने 'गझल' हा एक सुंदर मराठी काव्यप्रकार महाराष्ट्रात लोकप्रिय होऊन रुजायला निश्चित मदतच होणार आहे.

तसा विचार केला तर श्री. म. भा. चव्हाण यांनी आजपर्यंत कविता, पोवाडा, लावणी, अभंगापासून वगापर्यंत सर्वच प्रकार हाताळलेले आहेत. पण माझे स्वतःचे असे मत आहे की, त्यातल्या त्यात त्यांना गझल व लावणी हे दोन काव्यप्रकार फार धार्जिणे आहेत. निखळ मराठी भाषा आणि मराठमोळा अभिव्यक्ती ही चव्हाणांच्या लिखाणाची अंगभूत वैशिष्ट्ये आहेत.

आज मराठी गझल हा नितांत सुंदर काव्यप्रकार महाराष्ट्रातील बहुजन समाजाने, सामान्य जनतेने उचलून धरलेला आहे. रसिक तर आधीपासूनच आहेत; पण उत्तम गझल लिहिणारेही निर्माण होत आहेत.

श्री. म. भा. चव्हाण या नव्या साहित्यिक वस्तुस्थितीचे जिवंत उदाहरण आहेत!

काव्य असो किंवा इतर कोणतेही क्षेत्र असो, जो अस्सल असेल तोच शेवटापर्यंत आणि शेवटानंतरही टिकतो; आणि उसने चन्द्रबल आणून काही काळापुरते 'पुढे' येणारे लोक फक्त मागेच जात नाहीत, तर काळाच्या गर्तेत खोल गाडले जातात. त्यांची नावनिशाणीही शिल्लक उरत नाही.

या गझलसंग्रहानंतरचा काळ म्हणजे श्री. म. भा. चव्हाण यांची खरी कसोटी आहे. मराठी माणसांना हा गझलसंग्रह आवडणार आहे, याची दखल घेतली जाईल हे मला ठाऊक आहे; पण हा तर प्रारंभ आहे. चव्हाणांनी याहून अधिक सुंदर लेखन सातत्याने केले पाहिजे आणि स्वतःचे व काळाचे भान ठेवले पाहिजे.

आज श्री. म. भा. चव्हाण यांचा हा गझलसंग्रह आपण वाचत आहात. उद्या फक्त चव्हाणच नव्हेत, तर त्यांच्या पाठोपाठ अनेक प्रतिभाशाली कवींचे गझलसंग्रह मराठी माणसांना वाचायला मिळणार आहेत. इतर काव्यप्रकारांबरोबरच मराठी गझलही महाराष्ट्रात फुलत जाणार आहे.

गझल लिहिणारे कवी इतर कोणत्याही काव्यप्रकाराला दूषणे देत नसतात. दुसर्‍याला नावे ठेवून स्वतःच्या निर्मितीचा अस्सलपणा आणि मोठेपणा शाबित करता येत नसतो. सर्वांनी आपापल्या परीने लिहावे आणि मराठी मायबोली समृद्ध करावी. मराठी काव्याचे आकाश सार्‍या काव्यप्रकारांसाठी आहे आणि याउपरही कुणाचा आक्षेप असेल, तर श्री. म. भा. चव्हाण उत्तर देतील -

केलेस तू खरेदी आकाश हे कधी?
माझा पतंग मीही उडवून पाहिला!

श्री. म. भा. चव्हाण ह्यांच्या ह्या गझलसंग्रहामुळे मराठी काव्यक्षेत्रात एक उल्लेखनीय भर पडणार आहे, हे निश्चित.”

- सुरेश भट

'वाहवा' - कवी म. भा. चव्हाण

तूच ना?

चंग आहे बांधला मी, आज सत्य शोधण्याचा
जीवनाशी आजवर माझ्या, खेळणारी तूच ना?

काळजात बसविलेली मूर्ती ती, तुझीच ना?
काळजाला घरे माझ्या, पाडणारी तूच ना?

भांडलो दुनियेशी मी, एका इशार्‍यावर तुझ्या
एकटा गाठून मज आतून, भांडणारी तूच ना?

मोरपिसे सजवून लावली, मुकुटावर मी तुझ्या
टोचण्या मज त्या पिसांना, धार लावली तूच ना?

विश्वास नव्हता मजवर जितका, तितका तुजवर टाकला
विश्वासाचा श्वास माझ्या, तोडणारी तूच ना?

तूच ना?